Hvenær er vanlíðan of mikil?

Bergný Ármannsdóttir, sálfræðingur hjá Áfalla- og sálfræðimiðstöðinni

Að fást við erfiðar aðstæður og erfiðar tilfinningar er hluti af mannlegri tilveru. Stundum verðum við fyrir erfiðri lífsreynslu og finnum tímabundna vanlíðan vegna þess. Yfirleitt gerum við okkur grein fyrir því að vanlíðan í kjölfar slíkra atburða sé algeng og eðlileg og líður oftast hjá með tímanum. Stundum kemur vanlíðan að því er virðist alveg upp úr þurru, eins og þruma úr heiðskýru lofti, og við sitjum eftir og veltum því fyrir okkur af hverju í ósköpunum þessi vanlíðan hellist yfir okkur. Mörgum finnst það liggja beinast við að hafi ekkert slæmt komið fyrir mann, þá ætti manni ekki að líða illa. Þá fylgja gjarnan hugsanir um að það hljóti eitthvað að ama að manni, það geti ekki verið eðlilegt að líða illa þegar það er í rauninni ekkert að. Við þessar aðstæður getur verið erfitt að hugsa að þetta muni líða hjá en í rauninni er sú vanlíðan líka eðlilegur hluti af lífinu. Okkur þarf nefnilega ekki alltaf að líða vel. En hvenær er vanlíðan orðin það mikil að hún telst vera röskun?

Vanlíðan getur verið allskonar. Vanlíðan getur verið depurð, sorg, söknuður, kvíði eða ótti. Allt eru þetta eðlilegar tilfinningar sem eiga fullkominn rétt á sér. Stundum leiðist okkur, við erum einmanna eða kvíðum fyrir erfiðu prófi. Þegar þessar tilfinningar eru hins vegar farnar að hafa mikil hamlandi áhrif á líf okkar getum við sagt að vanlíðan sé orðin of mikil. Þegar tilfinningar eins og depurð eða kvíði eru farnar að trufla mætingu í skóla eða vinnu, áhugamál eða sambönd okkar við annað fólk er hægt að segja að einhverskonar röskun sé til staðar. Ef þér finnst vanlíðan trufla daglegt líf þitt og kemur í veg fyrir að þú gerir það sem þig langar til að gera eða það sem þú þarft að gera gæti verið góð hugmynd að tala við lækni eða sálfræðing.

Það er mikilvægt að vita að það er allt í lagi að líða stundum illa. Að líða illa í smá tíma, jafnvel þó að það „sé ekkert að“ er ekki merki um að það sé eitthvað að manni og að hugsa í sífellu „mér á ekki að líða illa“ getur aukið á þá vanlíðan sem er fyrir. Stundum er allt í lagi að líða illa í stutta stund, það má og það líður oftast hjá. Það er gott að minna sig frekar á það að stundum má bara alveg vera á smá bömmer. Það er líka mikilvægt að vita að það er engin skömm í því að leita sér hjálpar ef maður finnur að vanlíðan er orðin of mikil. Alveg eins og við myndum leita til fagfólks ef okkur hefur verkjað í bakið í lengri tíma ætti að vera sjálfsagt að leita til þeirra þegar vanlíðan er orðin langvarandi og truflandi. Það er allt í lagi að líða stundum illa, en það er líka sjálfsagt að leita sér aðstoðar ef vanlíðanin er smátt og smátt að taka yfir.

Þessi grein birtist fyrst inná visir.is þann 7.október 2016. Greinin var hluti af greinaskriftaátaki Hugrúnar, í tilefni Alþjóðlega geðheilbrigðisdagsins 10. október.