Rétturinn til vanlíðunar
Jóhanna Andrésdóttir, læknanemi og stjórnarmeðlimur Hugrúnar
Við þekkjum öll fólkið – eða heyrum af því reglulega, að minnsta kosti. Hjónunum sem misstu barnið sitt, konunni sem hefur þurft að búa við ofbeldi í fleiri ár, stráknum með krabbameinið, fólkinu sem þurfti að flýja heimili sín. Og við finnum til samkenndar. Hluti af sálartetrinu í okkur þjáist jafnvel með þeim.
Einn daginn finnum við sjálf til vanlíðunar. Og áður en við vitum af, án þess að skilja hvað veldur því, hafa liðið vikur og jafnvel mánuðir, og innra með okkur er enn þessi nagandi vanlíðan. Einhvers konar þjáning, einhver einmanaleiki, eitthvað tóm. En við vorum ekki að missa fjölskyldumeðlim. Við vorum ekki að greinast með banvænan sjúkdóm. Við búum ekki í stríðshrjáðu landi. Hvaða rétt höfum við til þess að líða illa?
Við gerum náttúrulega ekkert mál úr þessu. Ekkert rugl. Við snúum okkur bara að einhverju öðru, dreifum huganum. Virðist ganga ágætlega þannig; á meðan það er eitthvað að gerast í kringum okkur.
Svo förum við úr jafnvægi þegar Serrano konan setur óvart svartar baunir á burritoinn okkar. Og það fer í taugarnar á okkur hvað það má varla blása á okkur án þess að við verðum pirruð. Hvaða afsökun höfum við til þess að missa áhugann á að umgangast fólk eða hrynja grátandi í eldhúsgólfið af því að við bara getum ekki meir?
Mörg okkar munu ekki stoppa fyrr en við hjólum fram af brúninni. Fyrr en kerfið hrynur, fyrr en allt fer í fokk. Sumir átta sig á þróuninni og snúa sjálfir við. Aðrir halda sér á brúninni allan tímann.
Flest okkar eru það heppin að, ef við sjálf leyfum, þá eru margir reiðubúnir til þess að hjálpa okkur aftur inn á veginn. Það tekur mislangan tíma, og getur gengið upp og niður, en er þess virði að reyna. Mögulega horfum við til baka og áttum okkur á því að Serrano-jafnvægisleysið var búið að vera í uppsiglingu í svolítinn tíma. Skiljum jafnvel ekki hvað við gátum verið blind á eigin líðan.
Við lærum að við höfum öll rétt til vanlíðunar. Og við lærum að við þurfum að viðurkenna það, einkum fyrir okkur sjálfum, þegar okkur líður ekki nógu vel.
Við lærum að við getum gert ýmislegt til þess að stuðla að góðri geðheilsu, líkt og við getum gert með líkamlega heilsu, en, líkt og með líkamlegu heilsuna, þá getur geðheilsan okkar þurft að kljást við ýmislegt þrátt fyrir að við lifum heilbrigðu og almennt góðu lífi.
Við lærum að það virkar ekki að sparka vanlíðaninni út um gluggann og láta eins og hún hafi ekki bankað upp á. Við lærum að okkur má líða illa, og að okkur má líða vel, og að við megum alveg fá hjálp við að rétta okkur af. Það er eðlilegt að fara allan skalann af tilfinningum, en þegar tilfinning er orðin það viðvarandi að hún er farin að hamla okkur, þá er tími til að bremsa og meta aðstæður, jafnvel spyrja til vegar.
Sýnum hvert öðru vægð – en líka okkur sjálfum.
Þessi grein birtist fyrst inná visir.is þann 7.október 2016. Greinin var hluti af greinaskriftaátaki Hugrúnar, í tilefni Alþjóðlega geðheilbrigðisdagsins 10. október.